Archeologický a památkový potenciál zaniklého osídlení v pohraničí. Komparativní studie vývoje sídelních struktur po roce 1945
Title Alternative:Nach 1945 untergegangene Siedlungen im ehemaligen tschechoslowakischen Grenzgebiet. Eine vergleichende Studie zur Situation an der Nord- und Südgrenze
Loading...
Date
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
The topic of the presented paper finds itself on the border of archaeology, historiography and heritage studies. We compare the circumstances of the complete or partial extinction of settlements in the former Czechoslovak borderland after 1945 in connection with the events that followed the end of World War II. The comparison concerns two areas that lie at opposite e nds of today‘s Czech Republic. The comparison is based on three North Bohemian settlements: Hohenwald (High, Vysoký), Hoffnungstahl (Valley of Hope, Údolí Naděje) and Strickerhäuser (Clearings, Mýtiny) located near the border with Poland. We compare them with villages in the Gratzener Berglands (Novohradské Mountains, Novohradské hory) in the very south of Bohemia near the border with Austria.
Die Erforschung der nach 1945 untergegangenen Siedlungen im ehemaligen tschechoslowakischen Grenzgebiet aus archäologischer Perspektive erfolgt mittels einer Reihe unterschiedlicher Analysen und Sondierungen. Es handelt sich um die Ergründung einer verschwundenen Kulturlandschaft. Der Untergang der Siedlungen im tschechoslowakischen Grenzgebiet nach 1945 wird zumeist in Verbindung gebracht mit der Vertreibung der deutschsprachigen Bevölkerung und der anschließenden Unfähigkeit des tschechoslowakischen Staates, die entvölkerten Gebiete mit neuer einheimischer Bevölkerung zu besiedeln und die Menschen hier zu halten. Auch die Deklarierung von Sperr- und Grenzzonen, veränderte wirtschaftliche Bedingungen und die Auflösung des Kleingewerbes spielten eine Rolle. Wir vergleichen die untergegangenen Dörfer an den Grenzen des „Kalten Krieges“ im Süden mit jenen im „Inneren“ des militärischpolitischen Blocks im Norden. Trotz der offensichtlichen Unterschiede in den regionalen Merkmalen des Sicherheitsregimes ergibt sich für beide Grenzen das gleiche archäologische Bild. Unsere Analyse umfasst eine Bewertung des archäologischen und denkmalpflegerischen Potenzials im Vergleich von Lokalitäten an beiden Rändern der Republik. Die untersuchten Orte können ein Potenzial für die Erhaltung des kulturellen Erbes haben, zumal wenn sichtbare Überreste oberhalb des Bodens bewahrt sind, die auch von einem ungeschulten Besucher wahrgenommen werden können. Wir befinden uns heute in einer idealen Zeit, um zumindest an ausgewählten Stätten ein so genanntes Kuratorenmanagement zu etablieren und zu versuchen, diese Lokalitäten für die zukünftige Forschung möglichst lange zu erhalten. Ein landesweiter Vergleich der untergegangenen oder teilweise verschwundenen Dörfer und Siedlungen des tschechischen Grenzgebiets zeigt eine Reihe von Gemeinsamkeiten und einige mehr oder weniger erwartete Unterschiede. Wir schlagen daher vor, das denkmalpflegerische Potenzial zu nutzen, um an die dramatischen Ereignisse der jüngsten Vergangenheit und die damit einhergehenden Veränderungen der Landschaft zu erinnern.
Badanie zasiedlenia zanikłego po roku 1945 w byłym pograniczu czechosłowackim z punktu widzenia archeologii realizujemy za pośrednictwem kilku okręgów badawczych. Chodzi o badania zanikłej krainy kulturowej. Zanik osad w pograniczu czechosłowackim po roku 1945 bywa najczęściej połączony z wysiedlaniem obywatelstwa niemieckojęzycznego i następną niezdolnością państwa czechosłowackiego o dosiedlenie tych obszarów nowym obywatelstwem i jego utrzymanie. Swoją rolę odegrało również założenia zakazanego pasma granicznego, zmiana stosunków gospodarczych i zanik drobnych działalności gospodarczych. Porównujemy zanikłe wsie usytuowane na granicach „zimnej wojny“ na południu ze wsiami „wewnątrzkrajowymi“ wojskowo-polityczny blok na północy. Pomimo widocznych różnic w charakterystykach regionalnych reżimu ochrony uzyskujemy u obu granic taki sam obraz archeologiczny. Częścią składową naszej analizy jest ocenienie potencjału archeologicznego i zabytkowego porównywanych miejsc na obu stronach republiki. Badane miejsca mogą mieć również swój potencjał zabytkowy, nawet w przypadku, że na miejscu ponad poziomem terenu znajdują się dostrzegalne bezpośrednio okiem pozostałości, które jest zdolny rozeznać i niepouczony turysta. Dziś znajdujemy się w okresie, który jest idealny do stanowienia tzw. kuratorskiego managementu co najmniej w wybranych miejscach i celem usiłowania o utrzymanie miejsc dla przyszłych badań tak długo, jak to będzie możliwe. Porównywanie zanikłych i częściowo zanikłych wsi i osad czeskiego pogranicza w całej republice przejawia szereg podobieństw i kilka więcej lub mniej oczekiwanych różnic. Dlatego proponujemy wykorzystać potencjał zabytkowy do przypomnienia dramatycznych wydarzeń przeszłości i tego, do jakich zmian w krainie prowadziły te wydarzenia.
Die Erforschung der nach 1945 untergegangenen Siedlungen im ehemaligen tschechoslowakischen Grenzgebiet aus archäologischer Perspektive erfolgt mittels einer Reihe unterschiedlicher Analysen und Sondierungen. Es handelt sich um die Ergründung einer verschwundenen Kulturlandschaft. Der Untergang der Siedlungen im tschechoslowakischen Grenzgebiet nach 1945 wird zumeist in Verbindung gebracht mit der Vertreibung der deutschsprachigen Bevölkerung und der anschließenden Unfähigkeit des tschechoslowakischen Staates, die entvölkerten Gebiete mit neuer einheimischer Bevölkerung zu besiedeln und die Menschen hier zu halten. Auch die Deklarierung von Sperr- und Grenzzonen, veränderte wirtschaftliche Bedingungen und die Auflösung des Kleingewerbes spielten eine Rolle. Wir vergleichen die untergegangenen Dörfer an den Grenzen des „Kalten Krieges“ im Süden mit jenen im „Inneren“ des militärischpolitischen Blocks im Norden. Trotz der offensichtlichen Unterschiede in den regionalen Merkmalen des Sicherheitsregimes ergibt sich für beide Grenzen das gleiche archäologische Bild. Unsere Analyse umfasst eine Bewertung des archäologischen und denkmalpflegerischen Potenzials im Vergleich von Lokalitäten an beiden Rändern der Republik. Die untersuchten Orte können ein Potenzial für die Erhaltung des kulturellen Erbes haben, zumal wenn sichtbare Überreste oberhalb des Bodens bewahrt sind, die auch von einem ungeschulten Besucher wahrgenommen werden können. Wir befinden uns heute in einer idealen Zeit, um zumindest an ausgewählten Stätten ein so genanntes Kuratorenmanagement zu etablieren und zu versuchen, diese Lokalitäten für die zukünftige Forschung möglichst lange zu erhalten. Ein landesweiter Vergleich der untergegangenen oder teilweise verschwundenen Dörfer und Siedlungen des tschechischen Grenzgebiets zeigt eine Reihe von Gemeinsamkeiten und einige mehr oder weniger erwartete Unterschiede. Wir schlagen daher vor, das denkmalpflegerische Potenzial zu nutzen, um an die dramatischen Ereignisse der jüngsten Vergangenheit und die damit einhergehenden Veränderungen der Landschaft zu erinnern.
Badanie zasiedlenia zanikłego po roku 1945 w byłym pograniczu czechosłowackim z punktu widzenia archeologii realizujemy za pośrednictwem kilku okręgów badawczych. Chodzi o badania zanikłej krainy kulturowej. Zanik osad w pograniczu czechosłowackim po roku 1945 bywa najczęściej połączony z wysiedlaniem obywatelstwa niemieckojęzycznego i następną niezdolnością państwa czechosłowackiego o dosiedlenie tych obszarów nowym obywatelstwem i jego utrzymanie. Swoją rolę odegrało również założenia zakazanego pasma granicznego, zmiana stosunków gospodarczych i zanik drobnych działalności gospodarczych. Porównujemy zanikłe wsie usytuowane na granicach „zimnej wojny“ na południu ze wsiami „wewnątrzkrajowymi“ wojskowo-polityczny blok na północy. Pomimo widocznych różnic w charakterystykach regionalnych reżimu ochrony uzyskujemy u obu granic taki sam obraz archeologiczny. Częścią składową naszej analizy jest ocenienie potencjału archeologicznego i zabytkowego porównywanych miejsc na obu stronach republiki. Badane miejsca mogą mieć również swój potencjał zabytkowy, nawet w przypadku, że na miejscu ponad poziomem terenu znajdują się dostrzegalne bezpośrednio okiem pozostałości, które jest zdolny rozeznać i niepouczony turysta. Dziś znajdujemy się w okresie, który jest idealny do stanowienia tzw. kuratorskiego managementu co najmniej w wybranych miejscach i celem usiłowania o utrzymanie miejsc dla przyszłych badań tak długo, jak to będzie możliwe. Porównywanie zanikłych i częściowo zanikłych wsi i osad czeskiego pogranicza w całej republice przejawia szereg podobieństw i kilka więcej lub mniej oczekiwanych różnic. Dlatego proponujemy wykorzystać potencjał zabytkowy do przypomnienia dramatycznych wydarzeń przeszłości i tego, do jakich zmian w krainie prowadziły te wydarzenia.
Description
Subject(s)
archeologie, archeologický potenciál, československé pohraničí, vysídlení, zaniklé osídlení, památkový potenciál, železná opona, archaeology, archaeological potential, Czechoslovak borderland, expulsion, extinct settlement, heritage potential, iron curtain
Citation
ISSN
1213-5097