„Nechť dnešek vybuduje Liberec nový, Liberec lepší!“ Proměny městského urbanismu v druhé polovině 20. století na příkladu Liberce
Title Alternative:„Lasst uns heute ein neues Liberec bauen, ein besseres Liberec!“ Urbanistische Wandlungen in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts am Beispiel von Reichenberg/Liberec
Loading...
Date
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
The paper deals with the efforts to regulate Liberec during the second half of the 20th century with an emphasis on the so-called lower center and nec essarily overlapping into older and newer stages. It monitors the extent to which the appearance of the city and opinions on its transformation were shaped by contemporary urban trends, especially structuralism. Therefore, the most important urban competitions associated with Liberec are presented, regulations of the famous SIAL stu dio and the most important buildings built in the monitored period. It helps to complete t he intended, but never finished, new urban skeleton of the city. There is also an outline of the situation and development after 1989, sharply contrasting with the bold visions of the 1960s an d 1970s.
Jede historische Stadt durchläuft im Lauf der Zeit eine Reihe dramatischer Veränderungen, die nicht nur von den örtlichen Gegebenheiten, sondern ebenso von zeitgenössischen Ansichten und der gesellschaftlichen Situation beeinflusst werden. Dies zeigt sich besonders deutlich bei Industriestandorten, deren charakteristisches Merkmal die ständige Überformung ist, die paradoxerweise Teil ihrer Identität und ihres spezifischen Gesichts ist. Eine der Städte, in denen sich diese Entwicklung am stärksten ausgeprägt hat, ist Reichenberg/Liberec und insbesondere dessen unteres Zentrum. Eine wichtige Rolle spielten dabei insbesondere die außerordentlich hohen politischen Ambitionen der Metropole des Nordens, die ab Mitte des 19. Jahrhunderts den gesellschaftlichen Status von Reichenberg als «Hauptstadt» der Deutschböhmen beförderten. Dies zeigte sich etwa in den großzügigen, aber nicht realisierten nationalsozialistischen Planungen zur Regulierung der damaligen Hauptstadt des Sudetenlandes, deren einziges greifbares Ergebnis die Bildung von Groß-Reichenberg war. Angesichts des ideologischen Anspruchs der nationalsozialistischen Projekte wurde nach dem Krieg ein neuer beschränkter Wettbewerb zur Stadtplanung ausgeschrieben, an dem sich Alois Mikuškovic, Antonín Engel und Svatopluk Technik beteiligten, der jedoch ebenfalls nicht zu einer Realisierung führte. Neue fortschrittliche Tendenzen in der Stadtplanung brachten erst die 1960er Jahre, als in Liberec ein internationales Symposium stattfand (1966). Daraus erwuchs ein völlig neuer Lösungsansatz für die Regulierung der Stadt, den dann ein bemerkenswertes strukturalistisches Konzept von Miroslav Masák aus dem SIAL-Studio verfolgte, dem ein interessantes experimentelles Projekt namens SIAL-Školka (1970) folgte, gleichfalls unter der Leitung von Masák. Masáks Projekt versuchte, den Maßstab und die Atmosphäre der traditionellen Stadt zu bewahren. Hier ist der zentrale Gedanke des Entwurfs die Idee eines Platzes bzw. eines «Flusses », bei dem die Dynamik des städtischen Raums mit der elementaren Natur eines Wasserlaufs verglichen wird, der seine ruhigen und wilden Abschnitte hat und der sensibel reguliert werden muss. Aufgrund der erheblichen Komplexität und der begrenzten Möglichkeiten waren jedoch auch diese Visionen nicht erfolgreich. Nur das Einkaufszentrum Ještěd, das 2009 barbarisch abgerissen wurde, konnte verwirklicht werden. Die 1980er Jahre waren bereits von der aufkommenden Postmoderne geprägt; im Bemühen das Stadtgefüge («Haus für das historische Zentrum») sensibler zu ergänzen mit Gebäuden, die in einer anderen Technologie ohne schwere Montage, jedoch mit vorgefertigten Elementen ausgeführt wurden. So entstanden kontextuell geformte, markante Solitäre (Haus der Kultur, Schule für politische Bildung, Tschechoslowakische Staatsversicherung). Trotz dieser erfolgreichen Eingriffe blieb das Gesicht der Stadt weiterhin kontrastreich und ungeordnet. Dies wurde durch die weitere Entwicklung nach 1989 unterstrichen, als überdimensionierte, isolierte Gebäude ohne Rücksicht auf ihre Umgebung und ohne ausgefeilte städtebauliche Verbindungen zu entstehen begannen. Typisch für die heutige Zeit ist eine enorme Lebendigkeit geworden, ähnlich der Gründerzeit in ihrer Konzeptlosigkeit und leider auch Ahnungslosigkeit – dies im krassen Gegensatz zu den durchdachten Konzepten der vergangenen Jahrzehnte.
Każde miasto historyczne przechodzi w ciągu wieków szeregiem dramatycznych zmian, na które mają wpływ nie tylko warunki miejscowe, ale też okresowe poglądy i sytuacja społeczna. Jest to dobrze widoczna w przypadku zasiedleń przemysłowych, których najbardziej charakterystycznym znakiem jest stałe przewarstwianie, tworzące paradoksalnie część ich identyczności i specyficzne twarze. Jednym z miast, w których rozwój ten przejawił się najwyraźniej, jest Liberec a przede wszystkim jego dolne centrum. Odegrały tu znaczącą rolę również wyjątkowo wysokie ambicje polityczne metropolii północy, które już od połowy XIX wieku wspierały pozycję Liberca jako „miasta stołecznego“ czeskich Niemców. Przejawiły się np. W ramach wspaniałych, lecz nierealizowanych planów nazistowskich na regulację ówczesnego miasta stołecznego okręgu sudeckiego Rzeszy, kiedy jedynym namacalnym wynikiem stało się powstanie tzw. Wielkiego Liberca. Ze względu na poziom ideologiczny projektów nazistowskich został po walce ogłoszony nowy, węższy projekt z udziałem Aloisa Mikuškovica, Antonína Engela i Svatopluka Technika. Jednak nie doszło do jego realizacji. Nowe progresywne tendencje w ramach planowania miejskiego wniosły lata sześćdziesiąte, kiedy to w Libercu odbyło się sympozjum międzynarodowe (1966). Przyniosło to nowy punkt spojrzenia na rozwiązania regulacji miasta, który się potem odzwierciedlił w osobliwej strukturalistycznej koncepcji Miroslava Masáka z atelier SIAL. Nawiązał do niego interesujący eksperymentalny projekt tzw. Školky SIAL (1970) ponownie pod kierownictwem Masáka. Projekt Masáka usiłował o utrzymanie skali i atmosfery tradycyjnego miasta. Głównym pomysłem planu było wyobrażenie centrum – „rzeki“, gdzie dynamiczność przestrzeni miejskiej jest przyrównywana do żywiołowości toku wodnego, który ma swoje spokojne i rwące odcinki i gdzie wrażliwa regulacja jest niezbędna. Ze względu na znaczne potrzeby i ograniczone możliwości, ani te wizje nie odniosły sukcesu. Doszło tylko do realizacji domu handlowego Ještěd, zburzonego barbarzyńsko w roku 2009. Lata osiemdziesiąte niosły się już na fali następującego postmodernizmu, usiłując o wrażliwsze dopełnienie tkanki miejskiej („dom do centrum historycznego“) o obiekty z różną technologią bez ciężkiego ich montażu, ale z zastosowaniem elementów prefabrykowanych. Powstały kontekstowo formowane wyraźne solitery (dom kultury, szkoła wychowania politycznego, ekspozytura Czeskiej Ubezpieczalni Państwowej). I pomimo tych udanych interwencji, twarz miasta pozostała nadal znacznie kontrastowa i nieuregulowana. Podkreślił to i dalszy rozwój po roku 1989, kiedy to zaczęły powstawać przedymenzowane izolowane obiekty bez respektu do swojej okolicy i bardziej przemyślanych powiązań urbanistycznych. Typową cechą dni dzisiejszych stała się znaczna żywiołowość, niepodobająca się gründerskim początkom miasta, bezkoncepcyjność i niestety również bezradność, ostro kontrastująca z przemyślanymi koncepcjami ubiegłych dziesięcioleci.
Jede historische Stadt durchläuft im Lauf der Zeit eine Reihe dramatischer Veränderungen, die nicht nur von den örtlichen Gegebenheiten, sondern ebenso von zeitgenössischen Ansichten und der gesellschaftlichen Situation beeinflusst werden. Dies zeigt sich besonders deutlich bei Industriestandorten, deren charakteristisches Merkmal die ständige Überformung ist, die paradoxerweise Teil ihrer Identität und ihres spezifischen Gesichts ist. Eine der Städte, in denen sich diese Entwicklung am stärksten ausgeprägt hat, ist Reichenberg/Liberec und insbesondere dessen unteres Zentrum. Eine wichtige Rolle spielten dabei insbesondere die außerordentlich hohen politischen Ambitionen der Metropole des Nordens, die ab Mitte des 19. Jahrhunderts den gesellschaftlichen Status von Reichenberg als «Hauptstadt» der Deutschböhmen beförderten. Dies zeigte sich etwa in den großzügigen, aber nicht realisierten nationalsozialistischen Planungen zur Regulierung der damaligen Hauptstadt des Sudetenlandes, deren einziges greifbares Ergebnis die Bildung von Groß-Reichenberg war. Angesichts des ideologischen Anspruchs der nationalsozialistischen Projekte wurde nach dem Krieg ein neuer beschränkter Wettbewerb zur Stadtplanung ausgeschrieben, an dem sich Alois Mikuškovic, Antonín Engel und Svatopluk Technik beteiligten, der jedoch ebenfalls nicht zu einer Realisierung führte. Neue fortschrittliche Tendenzen in der Stadtplanung brachten erst die 1960er Jahre, als in Liberec ein internationales Symposium stattfand (1966). Daraus erwuchs ein völlig neuer Lösungsansatz für die Regulierung der Stadt, den dann ein bemerkenswertes strukturalistisches Konzept von Miroslav Masák aus dem SIAL-Studio verfolgte, dem ein interessantes experimentelles Projekt namens SIAL-Školka (1970) folgte, gleichfalls unter der Leitung von Masák. Masáks Projekt versuchte, den Maßstab und die Atmosphäre der traditionellen Stadt zu bewahren. Hier ist der zentrale Gedanke des Entwurfs die Idee eines Platzes bzw. eines «Flusses », bei dem die Dynamik des städtischen Raums mit der elementaren Natur eines Wasserlaufs verglichen wird, der seine ruhigen und wilden Abschnitte hat und der sensibel reguliert werden muss. Aufgrund der erheblichen Komplexität und der begrenzten Möglichkeiten waren jedoch auch diese Visionen nicht erfolgreich. Nur das Einkaufszentrum Ještěd, das 2009 barbarisch abgerissen wurde, konnte verwirklicht werden. Die 1980er Jahre waren bereits von der aufkommenden Postmoderne geprägt; im Bemühen das Stadtgefüge («Haus für das historische Zentrum») sensibler zu ergänzen mit Gebäuden, die in einer anderen Technologie ohne schwere Montage, jedoch mit vorgefertigten Elementen ausgeführt wurden. So entstanden kontextuell geformte, markante Solitäre (Haus der Kultur, Schule für politische Bildung, Tschechoslowakische Staatsversicherung). Trotz dieser erfolgreichen Eingriffe blieb das Gesicht der Stadt weiterhin kontrastreich und ungeordnet. Dies wurde durch die weitere Entwicklung nach 1989 unterstrichen, als überdimensionierte, isolierte Gebäude ohne Rücksicht auf ihre Umgebung und ohne ausgefeilte städtebauliche Verbindungen zu entstehen begannen. Typisch für die heutige Zeit ist eine enorme Lebendigkeit geworden, ähnlich der Gründerzeit in ihrer Konzeptlosigkeit und leider auch Ahnungslosigkeit – dies im krassen Gegensatz zu den durchdachten Konzepten der vergangenen Jahrzehnte.
Każde miasto historyczne przechodzi w ciągu wieków szeregiem dramatycznych zmian, na które mają wpływ nie tylko warunki miejscowe, ale też okresowe poglądy i sytuacja społeczna. Jest to dobrze widoczna w przypadku zasiedleń przemysłowych, których najbardziej charakterystycznym znakiem jest stałe przewarstwianie, tworzące paradoksalnie część ich identyczności i specyficzne twarze. Jednym z miast, w których rozwój ten przejawił się najwyraźniej, jest Liberec a przede wszystkim jego dolne centrum. Odegrały tu znaczącą rolę również wyjątkowo wysokie ambicje polityczne metropolii północy, które już od połowy XIX wieku wspierały pozycję Liberca jako „miasta stołecznego“ czeskich Niemców. Przejawiły się np. W ramach wspaniałych, lecz nierealizowanych planów nazistowskich na regulację ówczesnego miasta stołecznego okręgu sudeckiego Rzeszy, kiedy jedynym namacalnym wynikiem stało się powstanie tzw. Wielkiego Liberca. Ze względu na poziom ideologiczny projektów nazistowskich został po walce ogłoszony nowy, węższy projekt z udziałem Aloisa Mikuškovica, Antonína Engela i Svatopluka Technika. Jednak nie doszło do jego realizacji. Nowe progresywne tendencje w ramach planowania miejskiego wniosły lata sześćdziesiąte, kiedy to w Libercu odbyło się sympozjum międzynarodowe (1966). Przyniosło to nowy punkt spojrzenia na rozwiązania regulacji miasta, który się potem odzwierciedlił w osobliwej strukturalistycznej koncepcji Miroslava Masáka z atelier SIAL. Nawiązał do niego interesujący eksperymentalny projekt tzw. Školky SIAL (1970) ponownie pod kierownictwem Masáka. Projekt Masáka usiłował o utrzymanie skali i atmosfery tradycyjnego miasta. Głównym pomysłem planu było wyobrażenie centrum – „rzeki“, gdzie dynamiczność przestrzeni miejskiej jest przyrównywana do żywiołowości toku wodnego, który ma swoje spokojne i rwące odcinki i gdzie wrażliwa regulacja jest niezbędna. Ze względu na znaczne potrzeby i ograniczone możliwości, ani te wizje nie odniosły sukcesu. Doszło tylko do realizacji domu handlowego Ještěd, zburzonego barbarzyńsko w roku 2009. Lata osiemdziesiąte niosły się już na fali następującego postmodernizmu, usiłując o wrażliwsze dopełnienie tkanki miejskiej („dom do centrum historycznego“) o obiekty z różną technologią bez ciężkiego ich montażu, ale z zastosowaniem elementów prefabrykowanych. Powstały kontekstowo formowane wyraźne solitery (dom kultury, szkoła wychowania politycznego, ekspozytura Czeskiej Ubezpieczalni Państwowej). I pomimo tych udanych interwencji, twarz miasta pozostała nadal znacznie kontrastowa i nieuregulowana. Podkreślił to i dalszy rozwój po roku 1989, kiedy to zaczęły powstawać przedymenzowane izolowane obiekty bez respektu do swojej okolicy i bardziej przemyślanych powiązań urbanistycznych. Typową cechą dni dzisiejszych stała się znaczna żywiołowość, niepodobająca się gründerskim początkom miasta, bezkoncepcyjność i niestety również bezradność, ostro kontrastująca z przemyślanymi koncepcjami ubiegłych dziesięcioleci.
Description
Subject(s)
Antonín Engel, Miroslav Masák, Alois Mikuškovic, Svatopluk Technik, funkcionalismus, postmoderna, strukturalismus, urbanismus, Liberec, SIAL / Školka SIAL, 2. polovina 20. století, functionalism, postmodernism, structuralism, urbanism, 2nd half of the 20th century
Citation
ISSN
1213-5097