Liberecký zajatecký tábor v první světové válce
Title Alternative:Das Reichenberger Kriegsgefangenenlager im Ersten Weltkrieg
Abstract
The focus of this study is the prisoner of war camp in Liberec, which was located in Liberec-Ostašov and Růžodol in 1914–1918. It was one of the first prisoner of war camps of the Great War in Austria-Hungary. At a certain time, it was by far the largest prisoner of war camp in the entire monarchy, and due to its size, it also made a major impact on the life of the city. Extensive anthropological research, which took place here during the war, then gave it supra-regional significance. In this text, I analyze its history since its foundation, through its operation and its impact on the pop ulation till its termination.
Das Lager in Reichenberg war eines der ersten Gefangenenlager der österreichisch-ungarischen Monarchie auf böhmischem Boden. Laut zeitgenössischen Zeitungen, Chroniken und Bautagebüchern war es das größte in der Monarchie. Es war für bis zu 55 000 Häftlinge ausgelegt. Den damaligen Quellen zufolge war die höchste Belegung im Sommer 1915 zu verzeichnen. Die Angaben zu den Häftlingszahlen schwanken zwischen 43 970 und 46 000. Nach der Untersuchung anderer Kriegsgefangenenlager, insbesondere auf dem Gebiet der ehemaligen Tschechoslowakei, lässt sich mit Sicherheit sagen, dass es sich in Reichenberg tatsächlich um eines der größten Lager in Österreich-Ungarn gehandelt hat. Auf die Frage, warum das Lager gerade in der Nähe von Reichenberg errichtet worden ist, gibt es keine eindeutige Antwort. Sicherlich spielte dabei die überwiegend deutschsprachige Bevölkerung eine Rolle, von der man annahm, dass sie den Russen weniger wohlgesonnen war als die tschechische Bevölkerung. Reichenberg war zudem ein Industriegebiet, und der Bau des Lagers brachte neue Arbeitskräfte, welche die komplizierte Situation einiger lokaler und deutscher Fabriken lösten, die nach dem Abzug ihrer Mitarbeiter an die Front unter Arbeitskräftemangel litten. Nach dem raschen Bau des Lagers wurde es 1915 erweitert und nach dem Ausbruch einer Typhusepidemie in jenem Jahr wurden die sanitären Bedingungen für die Häftlinge verbessert, unter anderem durch Zwangsimpfungen. Im Vergleich zu anderen Lagern war die Sterblichkeitsrate im Lager Reichenberg wesentlich geringer. Die Maßnahmen waren offensichtlich wirksam. Die Behörden versuchten das bestmögliche Bild von der Betreuung der Gefangenen zu zeichnen. Natürlich bemühte sich die militärische Führung auch um die bestmögliche Akzeptanz des Lagers in der Stadt und um die Beruhigung der Bevölkerung, die anfangs zu einem großen Teil von den ausländischen Häftlingen fasziniert war. Daher wurde der Zugang zum Lager per Dekret untersagt und nur in Zeitungsartikeln über das Leben im Lager berichtet. Die Informationen wurden gefiltert und entsprechend den aktuellen Bedürfnissen aufbereitet. Es gab nur wenige Fluchtversuche aus dem Lager und keiner war erfolgreich. Wenn die Quellen nicht lügen, könnte man meinen, dass es den Häftlingen im Lager Reichenberg aufgrund der geringen Zahl von Flüchtigen etwas besser ging als in anderen Lagern, oder dass die Häftlinge mangels geografischer Kenntnisse die Flucht in eine unbekannte Umgebung nicht wagten. Heute befinden sich auf dem Gelände des Lagers ein Flugplatz, das Einkaufszentrum Globus und der Baumarkt Bauhaus. Einzige Erinnerung an das Kriegsgefangenenlager ist ein erhaltener Friedhof, der 1,5 km vom Lager entfernt liegt.
Liberecki obóz jeniecki był jednym z pierwszych obozów jenieckich w Austrio-Węgrach na terenie Czech. Według ówczesnej prasy, kronik i dziennika budowlanego stał się on również największym w monarchii. Był koncypowany dla nawet 55 000 jeńców. Według ówczesnych źródeł był najbardziej zapełniony w lecie 1915. Ilości jeńców różnią się, ale są w granicach 43 970 do 46 000. Po przestudiowaniu pozostałych obozów jenieckich, przede wszystkim na terenie byłej Czechosłowacji, można z pewnością twierdzić, że liberecki obóz należał rzeczywiście do największych w Austrio-Węgrach. Nie istnieje jednoznaczna odpowiedź na pytanie, dlaczego obóz został zbudowany właśnie obok Liberca. Swoją rolę odegrało tu przeważnie obywatelstwo mówiące po niemiecku, u którego oczekiwano mniejszą sympatię dla Rusów niż w przypadku obywatelstwa czeskiego. Ziemia Liberecka była obszarem przemysłowym a dzięki zbudowaniu obozu była do dyspozycji nowa siła robocza, która rozwiązała komplikowaną sytuację niektórych fabryk miejscowych i niemieckich, mających niedostatek pracowników po odejściu ich na front. Po rzeczywiście szybkiej budowie obozu doszło w roku 1915 do jego zwiększenia a po wybuchu epidemii tyfusu w tym samym roku i do poprawy warunków higienicznych jeńców, włącznie obowiązkowego szczepienia. W libereckim obozie była umieralność o dużo niższa w porównaniu z innymi obozami. Z pewnością zadziałały zastosowane środki. Urzędy usiłowały o jak najlepszy obraz opieki nad jeńcami. Dowództwo wojskowe oczywiście również usiłowało o jak najlepsze przyjęcie obozu przez miasto i uspokojenie jego mieszkańców, które z większe części było z początku fascynowane obcymi jeńcami. Wytyczne zabraniały dostęp do obozu a o życiu w nim informowały już tylko artykuły w gazetach. Informacje były filtrowane i dostosowywane do mentalnych potrzeb. Mało było prób o ucieczki z obozu i żadna nie był zakończony sukcesem. Oferuje się uwaga, jeżeli źródła nie kłamią o tak małej ilości zbiegów, to może jeńcy w libereckim obozie mieli o nieco lepiej, niż w innych. Lub jeńcy nie mając geograficznej wiedzy o regionie, obawiali się uciekać w nieznane środowisko. W miejscach, gdzie stał oboz, znajdziemy dzić ložisko i centrum handlowe Globus a Bauhaus. Jedynym pamiątką przypominającą oboz jeniecki jest istniejący cmętarz, który znajdował się 1,5 km od obozu.
Das Lager in Reichenberg war eines der ersten Gefangenenlager der österreichisch-ungarischen Monarchie auf böhmischem Boden. Laut zeitgenössischen Zeitungen, Chroniken und Bautagebüchern war es das größte in der Monarchie. Es war für bis zu 55 000 Häftlinge ausgelegt. Den damaligen Quellen zufolge war die höchste Belegung im Sommer 1915 zu verzeichnen. Die Angaben zu den Häftlingszahlen schwanken zwischen 43 970 und 46 000. Nach der Untersuchung anderer Kriegsgefangenenlager, insbesondere auf dem Gebiet der ehemaligen Tschechoslowakei, lässt sich mit Sicherheit sagen, dass es sich in Reichenberg tatsächlich um eines der größten Lager in Österreich-Ungarn gehandelt hat. Auf die Frage, warum das Lager gerade in der Nähe von Reichenberg errichtet worden ist, gibt es keine eindeutige Antwort. Sicherlich spielte dabei die überwiegend deutschsprachige Bevölkerung eine Rolle, von der man annahm, dass sie den Russen weniger wohlgesonnen war als die tschechische Bevölkerung. Reichenberg war zudem ein Industriegebiet, und der Bau des Lagers brachte neue Arbeitskräfte, welche die komplizierte Situation einiger lokaler und deutscher Fabriken lösten, die nach dem Abzug ihrer Mitarbeiter an die Front unter Arbeitskräftemangel litten. Nach dem raschen Bau des Lagers wurde es 1915 erweitert und nach dem Ausbruch einer Typhusepidemie in jenem Jahr wurden die sanitären Bedingungen für die Häftlinge verbessert, unter anderem durch Zwangsimpfungen. Im Vergleich zu anderen Lagern war die Sterblichkeitsrate im Lager Reichenberg wesentlich geringer. Die Maßnahmen waren offensichtlich wirksam. Die Behörden versuchten das bestmögliche Bild von der Betreuung der Gefangenen zu zeichnen. Natürlich bemühte sich die militärische Führung auch um die bestmögliche Akzeptanz des Lagers in der Stadt und um die Beruhigung der Bevölkerung, die anfangs zu einem großen Teil von den ausländischen Häftlingen fasziniert war. Daher wurde der Zugang zum Lager per Dekret untersagt und nur in Zeitungsartikeln über das Leben im Lager berichtet. Die Informationen wurden gefiltert und entsprechend den aktuellen Bedürfnissen aufbereitet. Es gab nur wenige Fluchtversuche aus dem Lager und keiner war erfolgreich. Wenn die Quellen nicht lügen, könnte man meinen, dass es den Häftlingen im Lager Reichenberg aufgrund der geringen Zahl von Flüchtigen etwas besser ging als in anderen Lagern, oder dass die Häftlinge mangels geografischer Kenntnisse die Flucht in eine unbekannte Umgebung nicht wagten. Heute befinden sich auf dem Gelände des Lagers ein Flugplatz, das Einkaufszentrum Globus und der Baumarkt Bauhaus. Einzige Erinnerung an das Kriegsgefangenenlager ist ein erhaltener Friedhof, der 1,5 km vom Lager entfernt liegt.
Liberecki obóz jeniecki był jednym z pierwszych obozów jenieckich w Austrio-Węgrach na terenie Czech. Według ówczesnej prasy, kronik i dziennika budowlanego stał się on również największym w monarchii. Był koncypowany dla nawet 55 000 jeńców. Według ówczesnych źródeł był najbardziej zapełniony w lecie 1915. Ilości jeńców różnią się, ale są w granicach 43 970 do 46 000. Po przestudiowaniu pozostałych obozów jenieckich, przede wszystkim na terenie byłej Czechosłowacji, można z pewnością twierdzić, że liberecki obóz należał rzeczywiście do największych w Austrio-Węgrach. Nie istnieje jednoznaczna odpowiedź na pytanie, dlaczego obóz został zbudowany właśnie obok Liberca. Swoją rolę odegrało tu przeważnie obywatelstwo mówiące po niemiecku, u którego oczekiwano mniejszą sympatię dla Rusów niż w przypadku obywatelstwa czeskiego. Ziemia Liberecka była obszarem przemysłowym a dzięki zbudowaniu obozu była do dyspozycji nowa siła robocza, która rozwiązała komplikowaną sytuację niektórych fabryk miejscowych i niemieckich, mających niedostatek pracowników po odejściu ich na front. Po rzeczywiście szybkiej budowie obozu doszło w roku 1915 do jego zwiększenia a po wybuchu epidemii tyfusu w tym samym roku i do poprawy warunków higienicznych jeńców, włącznie obowiązkowego szczepienia. W libereckim obozie była umieralność o dużo niższa w porównaniu z innymi obozami. Z pewnością zadziałały zastosowane środki. Urzędy usiłowały o jak najlepszy obraz opieki nad jeńcami. Dowództwo wojskowe oczywiście również usiłowało o jak najlepsze przyjęcie obozu przez miasto i uspokojenie jego mieszkańców, które z większe części było z początku fascynowane obcymi jeńcami. Wytyczne zabraniały dostęp do obozu a o życiu w nim informowały już tylko artykuły w gazetach. Informacje były filtrowane i dostosowywane do mentalnych potrzeb. Mało było prób o ucieczki z obozu i żadna nie był zakończony sukcesem. Oferuje się uwaga, jeżeli źródła nie kłamią o tak małej ilości zbiegów, to może jeńcy w libereckim obozie mieli o nieco lepiej, niż w innych. Lub jeńcy nie mając geograficznej wiedzy o regionie, obawiali się uciekać w nieznane środowisko. W miejscach, gdzie stał oboz, znajdziemy dzić ložisko i centrum handlowe Globus a Bauhaus. Jedynym pamiątką przypominającą oboz jeniecki jest istniejący cmętarz, który znajdował się 1,5 km od obozu.
Description
Subject(s)
první světová válka, válečný zajatec, zajatecké tábory v Rakousku-Uhersku, zajatecký tábor v Liberci, Liberec/Reichenberg, first world war, prisoner of war, prisoner of war camps in Austria-Hungary, prisoner of war camp in Liberec, Liberec / Reichenberg
Citation
ISSN
1213-5097